Canciones del mundo al revés bezingt in bedrukt en geknipt papier en karton de steeds scherper wordende scheiding tussen rijk en arm, tussen macht en machteloosheid, tussen de Verenigde Staten en Mexico. Papercut-kunstenares Swoon, die haar thuisbasis heeft in Brooklyn, New York slaat er de handen voor ineen met stencilkunstenaar Poncho uit de roerige Zuid-Mexicaanse regio Chiapas en het naburige Oaxaca. Samen scheppen zij een wereld van overlevingskracht, een wereld waarin westerse straatkunst en Mexicaanse muurschilderingen samensmelten om een van de brandhaarden van 21-ste eeuws politiek activisme een gezicht te geven.

Swoon en Poncho bouwen speciaal voor MU een omgekeerde wereld waarin de mensen, hoewel arm, hun menselijkheid niet verliezen. Zij laten zich daarbij inspireren door de satirische strijdlust van de Latijns-Amerikaanse schrijver Eduardo Galeano. Eind jaren negentig verscheen van hem het boek ‘Patas Arribas, la escuela del mundo al revés’ in het Nederlands vertaald als ‘Ondersteboven. De school van de omgekeerde wereld’. Zowel dit boek, geïllustreerd met tekeningen van de Mexicaanse kunstenaar José Guadalupe Posada, als de installatie van Swoon en Poncho stellen zich teweer tegen uitbuiting en ongelijkheid die mede het gevolg zijn van de globalisering en de daarmee gepaard gaande arbeidsmigratie.

Kennen wij hier in Europa vooral de wanhopige pogingen van Afrikanen om door te dringen tot ‘fort Europa’, rondom de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten vinden vergelijkbare drama’s plaats. Met name vanuit Zuid-Mexico trekken grote groepen, vooral mannen, naar hun rijke bovenbuur de Verenigde Staten, op zoek naar werk. Hun vrouwen en dochters blijven vervolgens alleen achter in een toch al desolaat en arm landschap. Daar komen de vrouwen nauwelijks rond van wat hun familie ze toestuurt en dus zijn ze genoodzaakt ook zelf hard te werken voor een schamel loon. Velen van hen stikken leren voetballen met de hand. Over één bal doen ze één dag, en daar krijgen ze dan iets minder dan een dollar voor. De allersnelste naaisters kunnen wel twaalf ballen per week maken, wat hun weekloon nog altijd niet boven de twaalf dollar doet uitkomen. Werkten de vrouwen eerst ieder voor zich, waardoor ze helemaal kwetsbaar waren, inmiddels hebben zij zich verenigd in een collectief. Bijgestaan door activistische leraren, kunstenaars zoals Poncho en Zapatisten, die het huidige conservatieve Mexicaanse bewind graag zouden verruilen voor een meer socialistische politiek, ontketende zich rondom hen de afgelopen maanden een hevige strijd die tot in het Mexicaanse parlement en het Nederlandse journaal doordrong.

Swoon, die vooral bekend werd dankzij haar levensechte papieren figuren die zij sinds 2001 de straten van New York liet bevolken, maakte in het heetst van die strijd vorig jaar kennis met het zware bestaan van de Mexicaanse vrouwen in Chiapas tijdens een lange trektocht. Moe van het drukke kunstleven in New York – ze exposeerde onder meer bij Deitch Projects, PS1, Miami Art Basel en het MOMA – zocht ze nieuwe energie en het echte leven bij de zuiderburen. Dat leven vond ze, keihard en direct. Daarnaast vond ze er ook een artistieke traditie die niet ver van haar eigen praktijk staat en een jonge kunstenaar met wie ze graag eens wil samenwerken. Uitgenodigd door MU om een installatie te maken, zag Swoon de kans om het verhaal van de vrouwen van Chiapas te vertellen, hun strijdbare liederen te laten klinken. Zowel in de Verenigde Staten als in Mexico zou dit project volgens haar moeilijk te realiseren zijn. In Europa, als derde terrein, tilt het de werkelijkheid daarentegen naar een hoger plan. Hier worden de portretten en liederen van de vrouwen van Chiapas een metafoor voor de steeds schevere verhoudingen die zich overal ter wereld aftekenen.

Canciones del mundo al revés belooft daarmee Swoons meest politieke werk tot nu toe te worden. Een omgekeerde wereld, die niettemin bevolkt blijkt door echte mensen, die dansen en werken, leven en zingen.